Ngao Tây Tạng – Tibetan Mastiff

Chó Ngao Tây Tạng là một giống chó Tây Tạng lớn thuộc họ Mastiff (chó Ngao). Bắt nguồn từ các nền văn hóa du mục của Tây Tạng, Trung Quốc, Mông Cổ, Ấn Độ và Nepal, nó được các bộ lạc Tây Tạng, Nepal và Ấn Độ sử dụng để bảo vệ cừu khỏi sói, báo, gấu, chồn và hổ.

Chó Ngao Tây Tạng
Nguồn gốc	Tây Tạng
Phân loại / Tiêu chuẩn
FCI (Tổ chức giống chó thế giới)	Nhóm 2, Mục 2.2 Chó Molossian: Giống chó núi #230
AKC	Chó lao động (Tháng 1 năm 2007)
ANKC	Nhóm 6 (Hữu dụng)
CKC	Chó lao động
KC (UK)	Chó lao động
NZKC	Chó hữu dụng
UKC	Chó bảo vệ
Giống chó nhà

Tên gọi và từ nguyên học

Chó Ngao Tây Tạng được gọi là “Dogs –Khyi” trong tiếng Tây Tạng, phản ánh việc nó được sử dụng như một người bảo vệ đàn gia súc, những ngôi lều, những ngôi làng, tu viện và cung điện, giống như giống Bandog Anh cổ (cũng có nghĩa là chó bị xích) được xích ở ngoài để canh gác. Tuy nhiên,theo truyền thống, trong các trại du mục và các ngôi làng, “Dogs –Khyi”được phép thả rông vào ban đêm. Giống chó này nổi tiếng với lòng trung thành và đã được sử dụng như một con chó du mục trong hàng ngàn năm.

Giống chó bảo vệ tổ tiên của chó Ngao Tây Tạng được gọi bằng rất nhiều cái tên trên khắp thế giới cổ đại. Bhote Kukur hay bhote trong tiếng Nepal có nghĩa là “từ Tây Tạng” và kukur có nghĩa là “chó”. Tên tiếng Trung của giống chó này là Zàng áo (tiếng Quảng Đông: Tzong ngou), có nghĩa là “Chó ngao Tây Tạng”. Ở Mông Cổ, một giống chó có ngoại hình tương tự được gọi là bankhar, nhưng con chó này có sự khác biệt về mặt di truyền (một giống chó địa phương truyền thống khác) và thuộc dòng dõi cổ xưa hơn.

Cái tên Chó Ngao Tây Tạng là một cách gọi sai; Chó Ngao Tây Tạng không thực sự thuộc giống chó Ngao. Thuật ngữ “Mastiff” được những người châu Âu lần đầu tiên đến Tây Tạng sử dụng vì nó được dùng để chỉ gần như tất cả các giống chó lớn ở phương Tây. Những vị khách phương Tây đầu tiên đến Tây Tạng đã gọi tên sai một số giống chó ở đây: “Chó sục Tây Tạng” không phải là một giống chó sục và “Spaniel Tây Tạng” không thuộc giống spaniel. Một cái tên phù hợp hơn cho giống chó này có thể là Chó Núi Tây Tạng hoặc Chó Núi Himalaya (bao gồm giống chó địa phương có liên quan).

Lịch sử

Chó ngao Tây Tạng là một giống chó có kiểu hình khác biệt, được lai tạo để trở thành chó bảo vệ gia súc ở các vùng cao của dãy Himalaya và cao nguyên Tây Tạng.

Năm 1872, có người đã viết rằng:

Những con chó Tây Tạng có kích thước lớn gấp đôi những con ở Ấn Độ, chúng đầu to và thân hình đầy lông. Chúng là những động vật mạnh mẽ và được cho là có thể giết chết một con hổ. Vào ban ngày, chúng bị xiềng xích và được thả vào ban đêm để canh giữ nhà của chủ nhân.

Vào đầu thế kỷ 20, một cặp chó Ngao Tây Tạng đã được diện kiến Vua George Đệ Thất, và giống này đã có đủ số cá thể ở Anh để được trình chiếu tại triển lãm Crystal Palace vào năm 1906. Tuy nhiên, trong những năm chiến tranh, giống chó này đã không còn được ưu ái và tuyệt chủng ở Anh.

Sau năm 1980, giống chó này bắt đầu phổ biến trên toàn thế giới. Mặc dù giống chó này vẫn được coi là không phổ biến, nhưng do số lượng các nhà nhân giống giống chó này tăng mạnh và tạo ra đủ số lượng cá thể cho giống chó này, các cơ quan đăng ký và các đơn vị tổ chức các cuộc thi khác nhau (FCI, AKC) bắt đầu công nhận giống chó này.

Kể từ khi được công nhận AKC, số lượng các nhà nhân giống đã tăng vọt, dẫn đến số lượng chó con thừa thãi, nhiều trong số đó có khả năng bị lai cận huyết cao và chất lượng giống không được đảm bảo. Ban đầu, giống chó này chịu nhiều ảnh hưởng vì chỉ có nguồn gen hạn chế, nhưng các nhà nhân giống có uy tín ngày nay đã làm việc chăm chỉ với mục đích làm giảm các vấn đề di truyền thông qua nhân giống chọn lọc và trao đổi các dòng huyết thống quốc tế mới. Tuy nhiên, một số nhà nhân giống ỷ lại vào việc phối giống cận huyết, không thực hiện các xét nghiệm sức khỏe trên cá thể giống và không hỗ trợ người mua chó của họ. Nhiều chú chó con và chó trưởng thành bị bỏ lại trong các khu cứu hộ và cần được giải cứu.

Năm 2008, lần đầu tiên chó Ngao Tây Tạng tham gia cuộc thi của Câu Lạc Bộ Chó Westminster.

Một người phụ nữ Trung Quốc đã chi hơn 4 triệu Nhân Dân Tệ để mua một con chó Ngao Tây Tạng thuần chủng 18 tháng tuổi và cô đã đặt tên là cho nó là Yangtze số 2. Vào tháng 3 năm 2011, một con chó Ngao Tây Tạng màu đỏ đã được bán cho một “nam tước ngành than đá”ở miền bắc Trung Quốc với giá 10 triệu Nhân Dân Tệ. Đã có những báo cáo tương tự về việc những con chó được bán với giá trên trời; tuy nhiên, hầu hết các trường hợp này đều do các nhà nhân giống đã tăng giá. Hình ảnh của những con chó được đăng trên các trang web thường được photoshop để phóng đại cường độ màu, kích thước và “xương”. Vào năm 2015, do việc nhân giống hàng loạt và việc giống chó này không phù hợp với cuộc sống đô thị, nên giá của những cá thể tốt nhất ở Trung Quốc đã giảm xuống còn khoảng 2.000 đô la và những con chó lai và chất lượng thấp hơn đã bị bỏ rơi.

Vào năm 2013, một sở thú ở Louhe, Trung Quốc đã cố gắng giả dạng một con chó Ngao Tây Tạng thành một con sư tử châu Phi.

Năm 2011, một cuộc nghiên cứu DNA đã kết luận rằng có một mối quan hệ di truyền giữa chó Ngao Tây Tạng và chó núi Pyrenees, chó núi Bernese, Rottweiler và Saint Bernard, và những giống chó to này có thể thừa hưởng một vài đặc điểm từ chó Ngao Tây Tạng. Vào năm 2014, một nghiên cứu đã thêm giống chó Leonberger vào danh sách những giống chó có thể có liên quan với chó Ngao Tây Tạng.

Đặc điểm 

Ngoại hình

Một số nhà lai tạo phân biệt giữa hai loại chó Ngao Tây Tạng, loại Do-khyi (âm -gs là âm câm trong tiếng Lhasa Tây Tạng) và loại Tsang-khyi. Tsang-khyi (theo tiếng Tây Tạng có nghĩa là “con chó đến từ Tsang”) còn được gọi là loại “tu viện”, được mô tả là một giống chó cao hơn, nặng hơn và vững chãi hơn, có nhiều nếp nhăn trên mặt hơn so với Do-khyi hoặc loại “du mục”. Cả hai loại thường được đẻ trong cùng một lứa với những con lớn hơn, nặng hơn thường được phân các công việc tĩnh tại hơn là các công việc đòi hỏi hoạt động nhiều của các cá thểChó Ngao Tây Tạng có cấu tạo tốt hơn và cơ bắp hơn.

Con đực có thể đạt chiều cao lên tới 83 cm (33 in). Giống chó Ngao Tây Tạng gốc bản địa thường nặng từ 55 đến 90 kg (121 – 198 lb). Những con chó khổng lồ được sinh sản bởi một số giống chó phương Tây và Trung Quốc có thể nặng hơn 115 kg (254 lb), sẽ tốn quá nhiều tiền để nuôi và cấu tạo của chúng không hữu dụng để chăn nuôi hoặc bảo vệ tài sản.

Chó Ngao Tây Tạng được coi là một giống chó nguyên thủy. Những đặc điểm rắn rỏi cần thiết được giữ lại để chúng có thể sống ở Tây Tạng và dãy núi cao Himalaya, bao gồm cả phần phía bắc của Nepal, Ấn Độ và Bhutan.

Các hành vi bản năng như bản năng sống bầy đàn giúp chúng sống sót trong môi trường khắc nghiệt. Đây là một trong số ít các giống chó nguyên thủy chỉ động dục duy nhất mỗi năm thay vì hai, thậm chí ở độ cao thấp hơn nhiều và ở vùng khí hậu ôn đới hơn nhiều so với khí hậu bản địa của nó. Đặc tính này cũng được tìm thấy ở các loài thú hoang dã như sói và các động vật hoang dã khác. Vì kỳ động dục của nó thường diễn ra vào cuối mùa thu, hầu hết chó con chó Ngao Tây Tạng được sinh ra trong khoảng thời gian từ tháng 12 đến tháng 1.

Bộ lông kép của chúng dài, chịu được khí hậu khắc nghiệt và có nhiều màu sắc khác nhau, bao gồm đen, đen và nâu, các sắc thái khác nhau của màu đỏ (từ vàng nhạt đến đỏ đậm) và xám xanh (đen pha loãng), thường có các khoang màu trắng. Kể từ năm 2014, một số nhà nhân giống đang quảng cáo chó Ngao Tây Tạng màu trắng. Những con chó này thực tế có màu vàng rất nhạt, không phải trắng. Trong quảng cáo, người ta thường sử dụng Photoshop để biến những con chó có màu lông bình thường thành màu trắng.

Bộ lông của chó Ngao Tây Tạng không có mùi khó chịu như những giống chó to khác. Bộ lông, bất kể chiều dài hay màu sắc của nó, sẽ làm sạch bụi bẩn và mùi hôi. Mặc dù những chúng rụng lông quanh năm, nhưng sẽ có một kỳ rụng nhiều vào cuối đông hoặc đầu mùa xuân và đôi khi sẽ có một kỳ nữa vào cuối mùa hè hoặc đầu mùa thu. (Việc khử trùng có thể ảnh hưởng đáng kể đến kết cấu, mật độ lông và kiểu rụng lông.)

Chó Ngao Tây Tạng được quy chiếu theo tiêu chuẩn ở phương Tây, nhưng khi đối chiếu với tiêu chuẩn giống của Ấn Độ thì nó sẽ được phân tách thành hai giống: Đầu sư tử (nhỏ hơn, lông dài đặc biệt từ trán đến vai, tạo thành bờm ở cổ) và Đầu hổ (lớn hơn; lông ngắn hơn).

Tập tính

Là một giống chó bảo vệ gia súc ở Tây Tạng và ở phương Tây, nó sử dụng tất cả các chiến thuật bảo vệ gia súc thông thường (ví dụ: sủa, đánh dấu mùi hương) để cảnh báo những kẻ săn mồi và tránh đối đầu trực tiếp.

Là giống chó nhà được xã hội hóa, nó có thể phát triển khi sống ở một cái sân rộng rãi, có hàng rào với một người bạn chó khác, nhưng nó không phải là một giống chó thích hợp với cuộc sống căn hộ. Giống chó phương Tây thường dễ tính hơn, mặc dù hơi xa cách với những người lạ đến nhà. Qua hàng trăm năm nhân giống chọn lọc để tạo nên một giống chó bảo vệ gia súc và gia đình, giống chó này được đánh giá cao vì là một lính gác đêm, có thể khiến những kẻ săn mồi và kẻ xâm nhập tránh xa, sủa khi phát hiện tiếng động lạ suốt đêm. Nếu có hàng xóm ở gần, không nên để một con chó ngao Tây Tạng bên ngoài suốt đêm. Chúng thường ngủ vào ban ngày, nên ban đêm chúng hoạt động nhiều hơn, tỉnh táo và cảnh giác hơn.

Giống như tất cả các giống chó bảo vệ khác, chúng thông minh và bướng bỉnh, vì vậy nên huấn luyện chúng biết vâng lời (mặc dù chỉ mới bước đầu thành công với một số cá thể) vì đây là giống chó khỏe mạnh và có ý chí mạnh mẽ. Trừ khi chúng chỉ được sử dụng để bảo vệ gia súc, việc huấn luyện vâng lời khi tiếp xúc xã hội cũng rất quan trọng vì bản chất dè dặt với người lạ và bản năng bảo vệ của chúng. Chúng có thể là những con chó gia đình tuyệt vời tùy thuộc vào các hộ gia đình. Chủ sở hữu phải hiểu tâm lý của chúng, sẵn sàng và có thể đảm nhận vị trí lãnh đạo chính. Việc thiếu nhất quán và hợp lý ở khâu kỷ luật có thể khiến chúng trở thành những con chó nguy hiểm, khó đoán. Khả năng bảo vệ của chó Ngao Tây Tạng đòi hỏi chủ của chúng phải cảnh giác và lập kế hoạch để tránh rủi ro khi chúng thực hiện nhiệm vụ bảo vệ. Những người mới nuôi chó không nên nuôi giống chó này.

Sức khỏe

Nhiều nhà nhân giống cho rằng tuổi thọ của giống chó này vào khoảng 10 đến 16 năm, nhưng không có căn cứ chứng thực. Một số dòng dõi có những cá thể sống lâu. Các dòng khác, thường là những dòng lai cận huyết, tạo ra những cá thể có tuổi thọ ngắn, không khỏe mạnh. Giống này gặp ít vấn đề về sức khỏe di truyền hơn so với nhiều giống chó khác, nhưng các bệnh có thể mắc phải là suy giáp, quặm mi, lộn mi, tật hai hàng mi, các vấn đề về da bao gồm dị ứng, các vấn đề tự miễn dịch bao gồm demodex, bệnh Addison, bệnh Cushing, thiếu răng, khớp cắn lệch (hô, móm khô miệng), các vấn đề về tim, co giật, động kinh, teo võng mạc tiến triển (PRA), đục thủy tinh thể và các ống tai nhỏ thường bị nhiễm trùng. Như với hầu hết các giống chó lớn, một số cá thể có thể mắc phải chứng loạn sản khuỷu tay hoặc hông.

Bệnh thần kinh hủy myelin di truyền ở chó (CIDN) là một tình trạng di truyền, xuất hiện ở một trong những dòng nổi bật của chó Ngao Tây Tạng vào đầu những năm 1980. Không may là những cá thể nhiễm bệnh đã được nhân giống rộng rãi và nhiều dòng con cháu vẫn đang được tích cực nhân giống. Bởi vì tính di truyền mang tính chất lặn, việc nhân giống cận huyết vẫn có thể tạo ra những con chó con bị nhiễm bệnh.

Bệnh suy giáp khá phổ biến ở chó Ngao Tây Tạng, vì bệnh tồn tại ở nhiều giống chó to “phương bắc”. Chúng nên được kiểm tra định kỳ thường xuyên bằng cách sử dụng một “bảng” tuyến giáp hoàn chỉnh. Tuy nhiên, do mức độ tiêu chuẩn của tuyến giáp được thiết lập dựa trên các giống chó nhà, nên kết quả xét nghiệm phải được xem xét riêng với từng giống chó, thế nào là “bình thường” đối với chúng. Nhiều cá thể thuộc giống này sẽ có giá trị tuyến giáp “thấp”, nhưng không có triệu chứng lâm sàng. Bác sĩ thú y và chủ sở hữu có những cái nhìn khác nhau về những cá thể có kết quả xét nghiệm “thấp” nhưng không có triệu chứng. Một số nhà nghiên cứu nghĩ rằng bệnh suy giáp không triệu chứng có thể đã xuất hiện ở tổ tiên của nhiều giống chó, vì chúng không cần nhiều dinh dưỡng để trở nên khỏe mạnh. Do đó, những nỗ lực để loại bỏ những con chó có “mức độ tuyến giáp thấp” khỏi nhóm gen chó Ngao Tây Tạng có thể gây ra những hậu quả không lường trước cho giống chó này.

Sự pha trộn với sói Tây Tạng

Chó Ngao Tây Tạng có thể thích nghi với điều kiện vùng cao khắc nghiệt của Cao nguyên Tây Tạng rất nhanh so với các động vật có vú khác như bò Tây Tạng, linh dương Tây Tạng, báo tuyết và lợn rừng. Do có sự pha trộn với sói Tây Tạng, chó Ngao Tây Tạng có nồng độ hemoglobin cao hơn so với những con chó sống ở độ cao thấp, giúp chúng tránh tình trạng thiếu oxy khi sống ở độ cao lớn.

Những con chó Ngao Tây Tạng nổi tiếng

• Một con chó Ngao Tây Tạng tên là Max, là nhân vật phản diện chính trong bộ phim kinh dị năm Man’s Best Friend năm 1993. Có ít nhất năm con chó khác nhau đã được sử dụng trong quá trình quay phim.
• Chó Ngao Tây Tạng là chủ đề của bộ phim hoạt hình The Tibetan Dognăm 2011.
• Một con chó Ngao Tây Tạng có tên là Mouse là bạn đồng hành của nhân vật chính của bộ sách Dresden Files.
• Bộ phim hoạt hình Rock Dog có sự góp mặt của hai chú chó ngao Tây Tạng có tên là “Bodi” và “Khampa” (được lồng tiếng bởi Luke Wilson và J. K. Simmons).
• Trong loạt phim hoạt hình Craig of the Creeknăm 2018, nhân vật Wildernessa cưỡi một con chó Ngao Tây Tạng tên là Cheesesticks.